Met pelgrims op weg in de Middeleeuwen
Een fantastische, van begin tot eind boeiende reis door de middeleeuwse wereld, gezien door de ogen van degenen die daardoorheen reisden. Een onweerstaanbare en compleet nieuwe kijk op die periode.Van de bruisende bazaars van Tabriz tot het mysterieuze eiland Caldihe, waarvan ze zeiden dat er schapen aan de bomen groeiden, brengt Anthony Bale het verleden in dit boek op een even onweerstaanbare als verrassende manier tot leven.
Hij nodigt de lezer uit door een wereld te reizen die doorspekt is van buitengewone wonderen en lang vergeten oriëntatiepunten. We reizen mee met geleerden, spionnen en heiligen, van West-Europa tot het Verre Oosten, naar de Antipoden en de uiteinden van de wereld. Op reis in de Middeleeuwen is geen gewone reisgids, dit boek bevat alles: van godslasterlijke pelgrimsinsignes tot Venetiaanse laxeermiddelen, vliegende doodskisten, ontmoetingen met bandieten en afspraakjes met prinsessen. Op basis van nooit eerder vertaalde middeleeuwse teksten uit West- Europa, maar ook uit gebieden zo ver en uitgestrekt als Turkije, IJsland, Armenië, Noord-Afrika en Rusland, schreef Anthony Bale een unieke, levende atlas van de Middeleeuwen, waarin het onderscheid tussen echte en ingebeelde plaatsen vervaagt.
Het resultaat is een fantastische, van begin tot eind boeiende reis door de middeleeuwse wereld, gezien door de ogen van degenen die daardoorheen reisden. Zo biedt Op reis in de Middeleeuwen een levendig en onvergetelijk inzicht in hoe de middeleeuwers hun wereld begrepen.
Uit de recensie van Marijke Laurense uit Trouw (november 2023):
"Wij reizen weer wat af, sinds het einde van corona, nu het weer kan en mag. Zoláng het kan en mag, want onze taal is verrijkt met het woord ‘vliegschaamte’. Voor het klimaat zouden we alleen nog maar in eigen land op vakantie mogen, het liefst per fiets. En dan ben je vanaf het Domplein naar Appelscha al gauw twee dagen onderweg. Vijf eeuwen geleden kostte zo’n tripje nog veel meer tijd: lopend, te paard of misschien een stuk per schip. En dat alles zonder om de paar kilometer een knooppuntenkaart, asfalt en waterdichte regenpakken, wel met moerassen en struikrovers alom. Nou, mij zou je de deur niet uit krijgen. Toch werd er in de late middeleeuwen heel wat afgereisd, vaak tot ver buiten de eigen contreien. Ontspannen plezierreisjes waren dat inderdaad niet, blijkt uit de meer dan tachtig teksten van toen, waaruit de Britse hoogleraar mediëvistiek Anthony Bale (1975) voor zijn boek Op reis in de middeleeuwen heeft geput.
Het vooruitzicht van een volledige aflaat, trok maar liefst een miljoen pelgrims
Binnen Europa ging dat veelal om bedevaarten naar beroemde steden als Aken, Ulm en Rome, waar de reiziger bij heilige relieken genezing hoopte te vinden, een beroerd huwelijk nieuw leven hoopte in te blazen of smeekte dat er een eind kwam aan kinderloosheid. Het waren plekken waar je dank betuigde, omdat je de pest had overleefd. Of, misschien nog belangrijker, boete kon doen voor bedreven zonden en zo het verblijf in het vagevuur aanmerkelijk verkortte. Wie in het jubeljaar 1350 Rome bezocht, was zelfs verzekerd van een volledige aflaat, een vooruitzicht waarop maar liefst een miljoen pelgrims uit heel Europa afkwamen.
Op de golven van dat toerisme bloeide de markt voor reisverhalen en reisgidsen. Want wie op bedevaart ging, wilde weten welke ontberingen hem onderweg te wachten stonden. Welke oorden waren aan welke heilige gewijd? Wat was de veiligste route? Hoe gastvrij of vijandig werd je onthaald? Wat was er in die stad nog meer te beleven? Waar kon je geld wisselen en overnachten? Hoe smerig was het daar? Wat moest je vooral niet vergeten mee te nemen? Hoe hield je je darmen op orde? En wat te doen tegen een door lokale brouwsels opgelopen kater? Bale laat er zijn bronnen smakelijk over vertellen, terwijl hij met ze meewandelt door een aantal beroemde bedevaartsoorden van weleer.
Natuurschoon? Vrijwel niemand had er oog voor
Zo gaat de reis van Engeland via Keulen en Konstanz richting Rome. De graaf van Derby ging op pad met een privélegertje en een nieuw veren bed, terwijl augustijner broeder Thomas Dale weinig meer nodig had dan een stenen beker, wat canvas ondergoed en een afbeelding van de maagd Maria. Opvallend verschil met de moderne reiziger: vrijwel niemand had onderweg oog voor wat we nu natuurschoon noemen. De Alpen waren niet mooi of subliem, maar een geduchte barrière. Ook aan de klassieke ruïnes liep de middeleeuwse Rome-ganger voorbij, op weg naar de vervallen Oude Sint-Pietersbasiliek en het gehavende houten beeld van Paulus, waarvan menig pelgrim een stukje afsneed voor mee naar huis.
Het ultieme pelgrimsdoel was Jeruzalem: wie dat haalde, mocht het vagevuur overslaan. Punt was alleen dat het Heilige Land sinds 1291 in handen was van de islamitische mammelukken. Die hadden geen bezwaar tegen christelijke pelgrims, mits die zich onder begeleiding beperkten tot de toegestane routes, zoals de verzonnen Via Dolorosa. Ook moesten ze stevig betalen voor elke verleende dienst. De ridder die in 1508 vier duiten weigerde af te rekenen voor een nachtelijk bezoekje aan de latrine, werd in elkaar geslagen en stierf de volgende dag. Soms ging de reis nog verder, naar Bethlehem, de Sinaï en Egypte, waar bijbelvaste pelgrims de piramides nogal eens aanzagen voor de graanschuren van Jozef.
In je eentje langs ‘s heren wegen reizen was niet wijs
Het waren niet alleen mannen die zich aan zo’n reis waagden, blijkt uit de belevenissen van de Engelse mystica Margery Kempe, wier autobiografie Bale in 2015 opnieuw heeft uitgebracht. Ze werd onderweg vreselijk gepest door haar reisgenoten, uit ergernis over haar veelvuldige tranen-rijke mystieke getuigenissen. Toch hobbelde ze met hen mee, omdat God haar had verteld dat haar reisgenoten geen kwaad zou overkomen zolang zij in hun gezelschap was. Sowieso was het voor zowel vrouwen als mannen niet wijs om in je eentje langs ’s heren wegen te gaan. Jeruzalem mocht dan het centrum van de middeleeuwse cartografie zijn, de wereld hield daar vanuit Europa gezien nog lang niet op. Dat was algemeen bekend sinds Marco Polo terug was uit China."
Op reis in de Middeleeuwen.
De wereld door de ogen van geleerden, spionnen en heiligen
Anthony Bale
Balans : 352 p. - 2023
ISBN 9789463823067