Tussen alle autowegen, nieuwbouwactiviteiten, tuindorpen, treurig stemmende wederopbouw- en punaisebouwwijken in Amsterdam noord, ligt de middeleeuwse zeedijk nog pastoraal en prachtig te zijn.
Een landelijke erfgoedslurf binnen de ring, waar ooit het water van het IJ tegenaan klotste.
Tijdens een verkenningsuitje van de noord-zuidlijn gingen we even kijken bij het huis waar ik eind jaren tachtig een goed jaar heb gewoond. Het was het souterrain van een dijkhuis aan de Leeuwarderweg. In die tijd lag de Nieuwe Leeuwarderweg voor de deur te razen achter een hoog geluidsscherm die alle zicht op de omgeving benam. Nu ligt die weg verdiept en kun je de overkant en het Noorderpark bereiken via een fietsbrug. Maddy zag opeens dat de Leeuwarderweg van oudsher eigenlijk naadloos doorliep in de Buiksloterdijk waar de Waterlandse houten gevels en de oude bomen doen alsof het 100 jaar geleden is.
Toen ik thuis op de kaart keek en wat rond googelde , zag ik dat die dijken deel uitmaakten van de middeleeuwse Waterlandse zeedijk die het land tussen Monnickendam en Oostzaan tegen de woeste Zuiderzee en ‘t IJ beschermde. En dat dat hele traject nog min of meer in tact is, wat ik me nooit gerealiseerd had. Ik kende wel een aantal van die mooie oude stukje noord, maar dat ze allemaal deel uitmaakten van dezelfde lijn in het landschap, dat had ik nooit gezien. Reden genoeg om met een wandeling het traject in Amsterdam noord eens in zijn geheel te bewandelen.
Waterlandse zeedijk anno 1750, 1810 en in de huidige tijd.
Oranjesluizen
Met Maddy en Sören tram ik op deze prachtig zonnige herfstdag naar het Zeeburger eiland. Aan de rand van een rommelig parkeerterrein kun je daar via een nauwelijks zichtbaar voetpaadje aan de rand van het eiland komen en zo naar de Oranjesluizen lopen. We kijken ruim uit over Het IJ en de nieuwe wijken die uit de grond gestampt worden. Bij de sluizen moeten we even wachten op de beroeps- en pleziervaart die in en uit het sluizencomplex glijdt. We zien de Waterlandse zeedijk al liggen. Het kerkje van Schellingwoude steekt als een baken boven de lage dijkhuisjes uit.
Schellingwouderdijk
Op de Schellingwouderdijk gaat het dus linksaf en wandelen maar. Voorlopig is het nog bekend terrein. Links ligt het IJ te blikkeren onder het zonnetje, de blaadjes aan de bomen kleuren geel. Het licht valt er zacht doorheen. Schaduwspetters op de klinkers van de dijk. “Bomen doen veel hoor, voor het mooie”, zegt Maddy. Bewoners van de dijk rommelen in en om het huis. Het zonnige weer op de relaxte zondag nodigt wederzijds uit tot groeten, wat in de stad toch niet zo gewoon is.
Nieuwerdammerdijk
We kunnen naadloos overstappen op de Nieuwerdammerdijk en lunchen aan een picknickbank met uitzicht over het water, alsof we op het platteland zitten. We vervolgen de dijk die verderop aan twee zijden is bebouwd en steeds smaller wordt. Het ene monumentale pandje staat schouder aan schouder met de volgende.
Leeuwarderweg
We steken de Waddenweg over en vervolgen door mijn oude straat, de Leeuwarderweg. Nu de autoweg verdiept ligt, komt de hele eenzijdig bebouwde dijk beter tot zijn recht. Hier zijn de huizen stadser en steniger van karakter. Het is maar een korte dijk. We passeren de autoweg via de fietsbrug en komen dan weer op een lommerlijke dijk: de Buiksloterdijk.
Buiksloterdijk
Hier overheerst het groen en de landelijkheid weer, al moet je wel met oogkleppen oplopen. De lelijke bouw van de jaren ’80 dringt zich aan de ene kant op, de brede asfaltwegen aan de andere. Toch overheerst de rust. Maddy spot een kerkje dat op zijn eigen terp achter de dijk ligt. We lopen er over het kerkepad naartoe als we zien dat de deur open staat. Een koor is bezig met de voorbereidingen van een concert. Vierstemmige Beatles-songs staan er op het programma, horen we van de gastvrouw. We zien her en daar al Johns en Pauls in hun nagenaaide Beatlespakken uit de beginperiode, met Beatleshaarpruiken, alles met nylonglans. We blijven niet voor het concert, maar maken wel even gebruik van de wc en lopen een rondje over het kleine kerkhofje.
Vanaf hier is het terra incognita. Geen van ons kent deze hoek van noord. Verderop lijkt de dijk te verdwijnen, maar wanneer we de Kamperfoelieweg onderdoor passeren ligt er een heuse grasdijk voor ons klaar. Een grasdijk, midden in de stad. Je kunt op de kruin lopen, nu vooral gebruikt om de honden uit te laten. De grasdijk brengt ons naar het zijkanaal I waar we weer over de weg verder kunnen. We ronden een nieuwe wijk die nog volop in aanleg is. Langs de dijk sporen van het havenverleden en een oud gemaal dat nu dienst doet als cultureel centrum.
Landsmeerdijk
De Buiksloterdijk wordt Landsmeerdijk. We passeren de kop van de Kadoelenweg. Ik lees op internet dat Kadoelen stamt van ‘quaad dolen’ dat zoiets als zeer slecht begaanbaar betekent. De oude weg naar Landsmeer ziet er nu aanlokkelijk uit met zijn oude bomen en oude huizen, maar past niet in het thema van vandaag. Die hoek zullen we een andere keer gaan ontginnen. We vallen in een nieuwe verbazing wanneer we de Wilmkebreekpolder zien liggen. Grazige weiden binnen de ring compleet met koeien en schapen, wie had dat gedacht. De polder die ruim drie meter onder N.A.P ligt werd in de 17e eeuw gewonnen op het zompige door dijkdoorbraken geplaagde gebied.
Oostzanerdijk
De Landsmeerdijk gaat over in de Oostzanerdijk. Het landelijke karakter met kleine dijkhuisjes blijft aanhouden. Aan het eind van het zijkanaal wordt melding gemaakt van een overtoom waar vroeger de kleine scheepjes uit het achterland werden overgehaald naar het IJ. Sören ziet waar het precies waar de houten baan gelegen moet hebben omdat er een soort verlaging in de dijk te zien is. We gaan verder en komen op een stuk dijk zonder bebouwing. Rechts in de diepte ligt de Molenwijk en links zien we de Amsterdamse schoolstraten van Tuindorp Oostzaan. Ook die wijk noodt ons uit tot verdere verkenning in de toekomst.
We naderen het einde van de Waterlandse zeedijk door noord. De grens is nogal hard te noemen, het asfalt loopt dood op de A10. Aan de andere kant van de A10 dat je via een onderdoortje kunt bereiken kan de dijk verder vervolgd worden, maar dat bewaren we tot een volgende keer. Nu sluiten we af met een koffie bij Stroop en stappen dan in bus 35 die ons naar het metrostation Noorderpark brengt. We zoeven onder het eens woeste IJ door terug naar het stadcentrum. Het IJ waar de Waterlandse zeedijk met bloed zweet en tranen voor opgeworpen is. Het IJ is getemd, de Waterlandse zeedijk mag rustig verder dommelen.
Praktische informatie
Waterlandse zeedijk
10 km
startpunt tramhalte Zuiderzeeweg van lijn 26 op het Zeeburger eiland
Eindpunt: A10 bij Bushalte Oostzanerdijk lijn 35 en 36 op Molenaarsweg
Horeca
Het Sluisje (Nieuwerdammerdijk)
Pina’s Grill (Oostzanerdijk)
Stroop (in multifuncitoneel groengebied, alleen te bereiken via ingang Meteorenweg)